Diverse activiteiten zorgen, naast voedselproductie, voor meerwaardecreatie op economisch, ecologisch en/of op maatschappelijk vlak. Op zoek naar inspiratie? Scrol dan zeker eens door onderstaande voorbeelden.
- Inspirerende voorbeelden van gebiedsgerichte aanpak
- Verbreding van landbouwactiviteiten
- Ecologische meerwaardecreatie
- Nieuwe verdienmodellen voor landbouwers
- Samenwerken
- Boer en burger verbinden
Inspirerende voorbeelden van gebiedsgerichte aanpak
Een voedsellandschap kan nooit een kopie zijn van een ander initiatief. Het wordt immers ingevuld door lokale actoren en moet lokale behoeften en verwachtingen invullen. Toch haal je heel wat inspiratie door andere cases te bestuderen.
Veel cases worden bij opstart gefinancierd door projectsubsidies. Die zijn vaak nodig om het innovatief model uit de startblokken te krijgen. Besef wel dat je vanaf een bepaald moment zonder externe financiering moet kunnen voortbestaan. Vraagt een voedsellandschap inspanningen aan land- en tuinbouwers, andere ondernemers, overheidsdiensten, …, weet dan dat die zich op één of andere manier moeten terug verdienen. Daarom het belang van meerwaardecreatie in een voedsellandschap, niet alleen voor het geheel, maar voor alle individuele actoren die er hun schouders onder zetten.
Landbouwparken in Europa
In de publicatie ‘Expertenopdracht, stedelijke landbouwparken in Vlaanderen’ vind je op pagina 13 een oplijsting van landbouwparken in Europa. Verder in de tekst vind je de omschrijving van de genoemde parken.
Grenslandpark Groot Saeftinghe, België - Nederland
Hoewel in het Grenslandpark Groot Saeftinghe de focus niet ligt op voedselproductie, worden ook hier landbouw, ecologie en beleving verweven. Ook de haven van Antwerpen speelt er een belangrijke rol. 8 partners werken samen in een Interregproject met als doel een grenspark te creëren waar land(bouw), water, natuur en industrie elkaar verbinden.
Rotterdam de boer op, Nederland
In en rond Rotterdam werkt een unieke coalitie van ketenpartners aan het project ‘Rotterdam de boer op’. Hiermee zet men in op spectaculair meer biodiversiteit op het platteland, eerlijk geproduceerd regionaal eten en een gezonde bedrijfsvoering voor boeren. Dit kan dankzij een gift van 5 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij. Negentien partijen werken er samen om deze ambitieuze droom waar te maken.
Buijtenland van Rhoon, Nederland
Op deze plek willen boeren, recreatieondernemers, natuurliefhebbers en verenigingen laten zien hoe het ánders kan. Landbouw met respect voor de natuur. Met aandacht voor eerlijk voedsel. Geteeld dichtbij de afzetmarkt. Dit project verbindt stad en platteland. Ook hier is projectsteun nodig om het traject dat stad en platteland verbindt uit te rollen. Meer info op https://www.buijtenland-van-rhoon.nl/
Nieuwe verdienmodellen voor landbouwers
Er zijn tal van voorbeelden van nieuwe verdienmodellen voor land- en tuinbouwers maar ook voor andere actoren of door samenwerking tussen landbouwers en andere actoren. Hieronder een kleine greep uit het grote aanbod van verdienmodellen die kunnen uitgerold worden in een voedsellandschap.
Voederbomen
Overweeg je de aanplant van bomen in of langs de weide, denk dan eens na over de aanplant van voederbomen zoals es, wilg en hazelaar. De bladeren en twijgen bevatten immers veel mineralen en spoorelementen. Een goede aanvulling bij de waarde die alle bomen hebben zoals het verhogen van het dierenwelzijn (schuilen bij hitte of slecht weer), het verminderen van erosie (diepe wortels), het verhogen van de biodiversiteit en de landschapswaarde en het beperken van de uitstoot van broeikasgassen.
Welke bomen waar en hoe het best aangeplant worden, is maatwerk in functie van het bedrijf. Niet alleen de diersoort (koeien, varkens, pluimvee, …) en de landbouwactiviteiten, maar ook het cultuurhistorisch landschap en de natuurwaarden rondom de weide zijn bepalend.
Zoek je inspiratie, lees dan de brochure ‘Voederbomen in de landbouw. Meer waarde per hectare door multifunctioneel landgebruik’ (pdf).
Binnen het Interreg Europe project BioGov werd dit filmpje gemaakt:
Nieuwe teelten
De vraag van een afnemer kan landbouwers motiveren om andere teelten te zetten. Ze zorgen vaak voor diversiteit in het landschap en zorgen voor meer zekerheid op inkomen. Zo telen een aantal Pajotse akkerbouwers oude Brabantse graansoorten op vraag van de brouwerij 3 Fonteinen. Brouwerij en graantelers zijn in overleg een eerlijke prijs overeengekomen. Die prijs biedt toekomstperspectief, wat zowel voor de landbouwers als voor de brouwerij belangrijk is.
Met dit economisch model, waarin de garantie op levering en kwaliteit belangrijker is dan streven naar de laagst mogelijke grondstofprijs, willen de initiatiefnemers ook andere brouwers, bakkers, … inspireren. Dit economisch model wil regionale actoren van de agro-voedingsketen, die inzetten op kwaliteit en ambacht, meer veerkracht geven.
>> Meer info
Er liggen gelijkaardige kansen voor wie inzet op plantaardige eiwitbronnen, nieuwe groenten zoals zoete bataat, … of teelten die gebruikt worden als isolatiemateriaal (hennep, vlas, …) of in de groene chemie (pigmenten als kleurstof, …). Samenwerking tussen partners biedt hier zeker kansen voor de lokale economie.
In onderstaand webinar geven een landbouwer en een afnemer/verwerker duiding bij de nieuwe kansen die de teelt van peulvruchten biedt en bij de kracht van samenwerking tussen ketenpartners.
Nieuwe teeltwijze
De meeste land- en tuinbouwers produceren op de gangbare manier. Ze maken gebruik van kunstmest, biologische maar ook chemische gewasbeschermingsmiddelen, telen niet alleen in volle grond maar ook op substraat,…
Sommige land- en tuinbouwers kiezen voor de biologische teelt. Hierbij is enkel teelt in volle grond toegelaten, worden geen chemische (wel biologische) gewasbeschermingsmiddelen gebruikt, mag er geen kunstmest maar enkel dierlijke mest gebruikt worden, dieren krijgen meer hokruimte en vaak ook buitenloop, … waardoor deze productiemethode meer aandacht heeft voor het milieu en het natuurlijk gedrag van de dieren. In een voedsellandschap kan je de omschakeling naar biolandbouw stimuleren of kan je teelttechnieken uit de biologische landbouw integreren in de gangbare landbouw.
Een nieuwe teeltwijze is agroforestry of boslandbouw. Dit is een landbouwsysteem waar bomen of struiken gecombineerd worden met een landbouwgewas of landbouwdieren op eenzelfde perceel. Bij een goed werkend agroforestrysysteem hebben beide componenten een neutrale of positieve invloed op elkaar, en worden negatieve interacties zoveel mogelijk vermeden door een weldoordacht ontwerp. Agroforestry kan daarnaast ook ecosysteemdiensten leveren zoals koolstofopslag, schaduw voor vee of luchtzuivering. Voedselbossen zijn een echte nieuwe trend maar bevinden zich in Vlaanderen nog in de pioniersfase op de grens tussen bos en landbouw. Er wordt momenteel onderzocht of en hoe dit een verdienmodel kan zijn. Voor de boeren moet hun activiteit immers een inkomen genereren.
Verbreding van landbouwactiviteiten
Bij land- en tuinbouwers primeert de plant- en dierproductie. Ze zijn op de eerste plaats producenten van voedsel en sierteeltgewassen. Maar heel wat land- en tuinbouwers zetten in op een verbredingsactiviteit. Dit kan gaan om hoevetoerisme, hoeveproducten maken en verkopen, landbouweducatie, recreatie zoals teambuilding of het organiseren van feestjes op de hoeve, …
Op die manier haal je als landbouwer een inkomen uit andere activiteiten. Die activiteiten sluiten wel aan bij je landbouwactiviteit. Door verbreding zet je talenten in die je misschien niet of minder kan inzetten in je pure landbouwactiviteiten.
Inspiratie vind je in onderstaande webinar of in de brochure ‘van alle markten thuis’ (provincie Oost-Vlaanderen).
Picknicken (van) bij de boer
Op sommige boerderijen kan je een picknick-mand afhalen, gevuld met hoeve- en streekproducten. Je kan als landbouwer ook een picknick-kast plaatsen langs een fietsroute waar je de picknick van de recreant op een afgesproken uur klaar zet. Een kleurrijk picknickdeken, thermos met warme dranken, gekoeld fruitsap én een porseleinen servies (uit de kringloopwinkel) zorgen voor een bijzonder gevoel.
Inspiratie vind je bij deze hoevewinkels die picknick-manden aanbieden.
La Fromenade
In Wallonië ontwikkelde een landbouwersgezin het concept La Fromenade. Na reservatie kan je een rugzak afhalen waarin alle benodigdheden zitten voor een lekkere kaasfondue. Natuurlijk zijn de kazen uit de streek het hoofdingrediënt. Samen met een wandelkaart (op maat van de groep van 2 tot 15 km) zorgt dit concept voor een unieke beleving in de streek. Het concept werd uitgebreid naar La Fromenade XXL door er een logement in een tent aan toe te voegen.
Toerismeboeren
Wil je als landbouwer van start gaan als ‘toerismeboer’, dan helpt deze brochure je zeker op weg: Toerismeboeren, een publicatie van provincie Oost-Vlaanderen (2020)
Energieboeren
Land- en tuinbouwers beschikken over veel dakoppervlak (zonnepanelen), biomassa (vergisten van oogstresten, mest, …) en open ruimte (windenergie). Op hun bedrijven kan dus op diverse manieren groene energie geproduceerd worden. Zelf kunnen ze die gebruiken voor het ventileren van hun stallen, het koelen van melk, fruit of groenten, het laten draaien van sorteermachines, … Naast lokale voedselproductie kan de boer dus ook inzetten op lokale groene energieproductie. Waar dat voedsel nu al via de korte keten kan verkocht worden rekenen we er op dat ook de geproduceerde elektriciteit binnenkort via de korte keten zijn weg vindt naar de lokale markt. Het Innovatiesteunpunt voor landbouw en platteland werkt hier rond. Inspiratie vind je hier.
Koolstofboeren / carbon farming
In het kader van de klimaatverandering is het belangrijk de CO2-uitstoot te verminderen. Daarnaast is ook het opslaan van CO2 belangrijk. Het Innovatiesteunpunt onderzoekt welke rol land- en tuinbouwers hierin kunnen spelen, al dan niet in partnerschap met andere (economische) actoren. Met Carbon Farming krijgt het voedsellandschap een extra dimensie. Het Innovatiesteunpunt helpt je graag op weg.
Ecologische meerwaardecreatie
De uitdaging in een voedsellandschap is om ook oog te hebben voor ecologische meerwaardecreatie. Ideaal is de inspanning die meerwaarde creëert op economisch en op ecologisch vlak. Men spreekt wel eens van ECO².
Boerennatuur Vlaanderen
Boerennatuur Vlaanderen vzw richt zich op diverse activiteiten die dit beogen. Zoek je inspiratie of een compagnon om je idee uit te rollen, breng dan zeker een bezoek aan hun website.
Subsidies voor ecologische inspanningen
Je kan één of meerdere beheerovereenkomsten afsluiten met de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) als je inspanningen levert op vlak van behoud of verbetering van de kwaliteit van het milieu, de natuur of het landschap. Tegen een welbepaalde vergoeding levert de land- of tuinbouwer inspanningen op vlak van akkerrandbeheer, kleine landschapselementen, erosiebestrijding, waterbeheer, … Meer details en aanvraagformulier vind je op deze webpagina.
Ook provincies werken specifieke beheerpakketten uit. Zo voorziet provincie Oost-Vlaanderen een vergoeding voor wie beheermaatregelen uitvoert binnen het project Water-Land-Schap Barbierbeek.
Weet ook dat het departement Landbouw&Visserij subsidies toekent voor niet productieve investeringen. Je kan ze aanvragen als VLIF-steun. Voorwaarden en aanvraagformulier vind je hier.
Zoek partners
In samenwerking met Regionale Landschappen, lokale landbouwers, lokale overheden en andere partners werden de voorbije jaren op meerdere plaatsen in Vlaanderen hagen aangeplant in het buitengebied. Rond fruitplantages en akkers zijn ze een schuilplaats voor dieren waaronder vogels, bestuivers en plaagbestrijders. Ze temperen de wind en zorgen zo voor een microklimaat, verhogen de biodiversiteit en verfraaien het landschap. Elders verbinden struiken, hagen en heggen landbouwgebied met bos- en natuurgebied. Inspiratie vind je van Haspengouw tot in het Heuvelland.
Als gemeente is het een uitdaging om noodzakelijke onderhoudswerken in het buitengebied tijdig en correct uit te voeren. Om in te spelen op deze specifieke nood, zetten de Regionale Landschappen het Loket Onderhoud Buitengebied, kortweg LOB, op. Als gemeente kan je een raamcontract sluiten met een groep lokale land- en tuinbouwers, verenigd in een Agrobeheergroep om, tegen een marktconforme vergoeding de onderhoudswerken te laten voeren. Zo winnen de landbouwers zowel op ecologisch als op economisch vlak.
Samenwerken
In een voedsellandschap zorgen (nieuwe) samenwerkingsvormen ervoor dat 1+1 = 3. Die kunnen heel divers zijn, zowel wat de activiteiten betreft als wat de partners betreft.
Agrobeheergroep
Agrobeheergroepen, afgekort ABG’s, zijn laagdrempelige samenwerkingsverbanden van lokale landbouwers die werken rond boerennatuur. De landbouwers bepalen zelf de thema’s die ze opnemen, de rol die ze hierin spelen en hoe ze dit combineren met hun bedrijf. De opdrachten kunnen komen van lokale overheden of lokale ondernemingen. Zo onderhouden ABG’s houtkanten, wegenbermen en waterlopen, zaaien ze bloemenranden in en zetten in op meer biodiversiteit en landschapsbeheer, werken ze rond akkervogelmaatregelen, … en dit alles met oog voor economie en ecologie.
Voorbeelden van bestaande agrobeheergroepen en hun activiteiten vind je hier.
A-ploeg Antwerpen
Binnen het project de A-ploeg vinden Antwerpse ondernemers en landbouwers uit de directe omgeving van de stad elkaar. Zo kunnen ze nieuwe ideeën uitrollen en hun bedrijfsvoering versterken. Dit resulteert in een aanbod van nieuwe producten en nieuwe diensten wat de lokale economie versterkt. Denk maar aan die yoga-instructeur die een weide zoekt voor zijn sessies of die grafische vormgever die het logo ontwerpt voor een landbouwer die zijn eigen hoeveijs maakt.
Hier lees je meer over het project en inspiratie vind je op de facebookpagina van het project.
Publiek-private samenwerking
In een voedsellandschap doen zich diverse nieuwe kansen voor. Door de krachten te bundelen in publiek-private samenwerking (PPS) kan je meerwaarde creëren, liefst voor zoveel mogelijk partners.
Zo werkt Stad Leuven samen met Kort’om Leuven, een coöperatie van land- en tuinbouwbedrijven die via de korte keten afzetten. De landbouwers centraliseren hun al dan niet verwerkte hoeveproducten en verdelen ze van daaruit naar horecazaken en buurtsupers in en rond Leuven. Op die manier zijn lokale producten makkelijker toegankelijk voor de inwoners van Leuven en omstreken.
Boer zkt bank, bank zkt boer
In Sint-Laureins (Meetjesland) plaatste de toeristische dienst op enkele boerderijen een bank. Die nodigt passanten uit om even uit te rusten. Wanneer het kan, maakt de landbouwer een praatje met de mensen. Het brengt boer en burger dichter bij elkaar. Plaats je de bank bij een hoevewinkel of automaat, dan kan de passant letterlijk proeven van het voedsellandschap.
Kijkboerderijen
Op diverse plaatsen in Vlaanderen kan je een bezoek brengen aan een land- of tuinbouwbedrijf. Landelijke Gilden ondersteunt een netwerk van Kijkboerderijen waar groepen en/of klassen welkom zijn. Op die boerderijen geven de bedrijfsleiders, actieve land- en tuinbouwers, op een toegankelijke manier duiding bij hun werking. Een mooie manier om het dagelijks leven op de land- en tuinbouwbedrijven te leren kennen.
Misschien kunnen één of meerdere land- en tuinbouwbedrijven in jullie gebied zich bijscholen tot Kijkboerderij. Landelijke Gilden vzw en Plattelandsklassen vzw helpen je hierbij graag op weg. Ze hebben educatieve borden en een lijst van wist-je-datjes die de rondleiding ondersteunen, tips voor het ontvangen van groepen, … . Zelf organiseren ze heel wat activiteiten in het kader van landbouwbeleving.
>> Meer info
>> De lijst van kijkboerderijen
Nieuwe technologie verbindt
Dankzij het feit dat zo goed als iedereen over een smartphone beschikt kan je heel wat uitwerken op maat van jouw voedsellandschap. Met QR-codes naast het veld kan je toelichting geven over de teelt die er groeit. Mensen kunnen wandel- en fietsroutes downloaden, maar ook een gids waarin ze bij bepaalde stopplaatsen meer duiding lezen. Creativiteit én technologie verhoogt de beleving van jullie voedsellandschap.
Inspiratie vind je in Gooik waar men tussen juni 2021 en eind 2023 tijdens ‘de gezondste wandeling’ (5,5 km) om de 3 maand achtergrond geeft bij een ander thema gaande van duiding bij de Covid-vaccinatiecampagne, over mentale gezondheid, gezondheid en milieu, gezondheid en voeding, …
Kunst in het landschap
Met kunst in het landschap trek je mensen naar je regio. Ga een samenwerking aan met een lokale kunstacademie. Zie je het professioneler, dan kan je bijvoorbeeld samenwerken met De Nieuwe Opdrachtgevers, een professioneel bureau dat opdrachtgevers en kunstenaars verbindt. Zo telt Vlaanderen al enkele kunstwerken die in opdracht van een gemeentebestuur gemaakt zijn en waarbij de inwoners de realisatie mee stuurden. Laat je inspireren en wie weet zorgen jullie voor het kunstwerk dat landschap en voeding visueel verbindt.