Het gehucht Hal in Minderhout (Hoogstraten) ligt op een unieke locatie. Als een soort van Belgisch schiereiland, een bultje bovenaan de provincie Antwerpen, langs twee zijden omgeven door Nederland. Het zou oneerbiedig zijn de vergelijking te trekken met het dorp van Galliërs Asterix en Obelix, dat moedig weerstaat aan de Romeinse bezetter, maar het is wel een feit dat de inwoners van Hal gesteld zijn op hun zelfstandigheid. Qua diversiteit in landbouwteelten zouden ze bijna zelfvoorzienend kunnen zijn. En wat de energieproductie betreft, willen ze dat zelfvoorzienend zijn effectief waarmaken met Halnet: een energiecoöperatie met boeren en burgers uit het gehucht. Het idee werd een van de winnaars van de Innovatiecampagne van het Innovatiesteunpunt.
“Er lopen hier al heel wat samenwerkingsverbanden. Als je iets samen kan doen, leidt dat tot win-winverhalen.” Aan het woord is Tom Mertens, varkenshouder en blauwbessenteler op Hal. Hij was er van in het begin bij. “Met alle landbouwers samen hadden we hier al best veel zonnepanelen liggen. Dat is historisch gegroeid, toen dat nog gesubsidieerd werd. Vooral de intensievere bedrijven hadden daardoor een hoge productie en moesten heel wat energie op het net injecteren. Het leek ons wel een goed idee om samen te werken en heel die zaak intern te vermarkten en zo onze eigen elektriciteit te verkopen tegen een eigen Halse prijs. Op onze jaarlijkse Halse barbecue kondigden we aan boeren en buren een eerste meeting aan. De consulenten van het Innovatiesteunpunt begeleidden die en er was meteen veel interesse vanuit de buurt. Het idee was: hoe kunnen we samen stroom opwekken, verbruiken en eventueel doorverkopen? Toen hebben we vrij snel een vzw opgericht. We berekenden het marktaandeel in Hal en dat was wel 85 à 90% van de mensen hier, een heel groot stuk dus.”
Koen D’haeyer is zo’n geïnteresseerde buurtbewoner. Hij woont in Hal en is geen landbouwer, maar stapte wel met vol enthousiasme mee in Halnet: “Via mijn werk ken ik wel wat projecten rond energie en innovatie. We zitten hier midden tussen de landbouwers. Ook ik begrijp dat we water, grondstoffen en energie efficiënter gaan moeten gebruiken. Ik vind dit een heel sympathiek idee en daarom wil ik graag meehelpen aan het evenwicht tussen boer en burger.”
Het is een win-winverhaal voor boeren en buren
Van vzw naar coöperatie
“In het begin dachten we vooral aan een windturbine. Aangezien we, met alle inwoners samen, een hoog eigen verbruik hebben, zou dat ideaal passen voor ons. We zouden ook met een leeg blad kunnen beginnen, iedereen die intekent zou op dezelfde manier starten. Maar helaas bleek dat niet gemakkelijk. In onze situatie moeten wij dan naar een grote windmolen kijken, maar de kans dat we daarvoor een vergunning zouden krijgen, was miniem want die worden bij voorkeur ingepland langs bestaande lijnelementen zoals autosnelwegen of spoorlijnen. Onze locatie was dus niet ideaal en de politiek was er ook niet klaar voor. We besloten om de gok niet te wagen. Het zou te lang duren en de kans op succes was beperkt. Omdat we al stappen hadden gezet in de zonnepanelen, zijn we daar eerst naar gaan kijken.
We hebben dan vrij snel de overstap gemaakt van een vzw naar een coöperatie. Omdat we geld gingen ophalen, was dat noodzakelijk. En ook inhoudelijk past een coöperatie beter bij wat wij willen. Stel je voor dat je particulier bent en je wil zonnepanelen. Als het enkel voor jezelf is, kies je waarschijnlijk voor een kleinere installatie. Maar binnen de coöperatie kijk je naar het grotere geheel. Binnen de coöperatieve vennootschap kunnen we investeringen gerichter doen. Ieders dak ligt anders georiënteerd. Ook daarvan kunnen we gebruik maken om efficiënt te produceren. We kijken naar het geheel. En doordat we efficiënter opwekken en verbruiken, werken we economischer.”
Yves De Bie is konijnenhouder en ook zijn bedrijf ligt in het gehucht. Hij had op zijn bedrijf geen zonnepanelen liggen toen hij in coöperatie Halnet stapte. Nu heeft hij die wel. “Als ik enkel naar mijn eigen bedrijf zou kijken, doe ik het niet. Met mijn persoonlijk verbruik kan ik zo’n investering niet verantwoorden. Door in de coöperatie te stappen, wordt het op termijn wel economisch rendabel. Intussen heb ik dus zonnepanelen op mijn stallen liggen en draag ik bij aan de elektriciteitsproductie in Hal. Vanuit de coöperatie zijn wij dus in staat om de drang naar hernieuwbare energie te versnellen. Het zou anders misschien ook wel gebeurd zijn, maar niet zo snel.”
Binnen de coöperatie kijk je naar het grotere geheel.
Apothekersrekening
“Een groot vraagstuk is de verschillende verbruikspatronen van de bedrijven hier”, gaat Tom verder. “Maar dat kunnen we deels oplossen door met mekaar te gaan onderhandelen, en natuurlijk het gebruik van slimme meters. Het is de bedoeling om op termijn volledig lokaal op te wekken en lokaal te consumeren. Eigenlijk is het heel simpel: we knippen bij wijze van spreken de kabel door en zorgen dat de stroom aan onze kant van de knip op het net blijft staan. Om dat goed te kunnen doen, moeten we de lijn stabiel houden en een verdienmodel creëren. Dat kunnen we doen door onze verbruiksprofielen op mekaar af te stemmen. Zo hebben de melkveehouders bijvoorbeeld ’s morgens en ’s avonds een hoger verbruik. De varkensboeren mogen wat langer in hun bed blijven liggen”, knipoogt varkenshouder Tom.
“We hebben een aanbieder gevonden die met ons aan de slag gaat om de verbruiken in Hal zo veel mogelijk op elkaar af te stemmen”, weet pluimveehouder Staf Michielsen. “Via bepaalde software op onze digitale meters krijgen we een apothekersrekening en kunnen we tot in het kleinste detail zien waar en wanneer de verbruiken zich voordoen. Door je verbruiksprofiel goed te kennen, begin je zelf al te optimaliseren en te besparen. Je wordt je veel meer bewust van wat je wanneer opwekt en verbruikt. Als landbouwer ben ik overdag vaak thuis. Als ik zie dat mijn zonnepanelen stroom aan het genereren zijn, zal ik de wasmachine aan zetten. Dat is maar een kleine gewoonte, maar veel van die gewoontes kunnen een verschil maken.”
Goede huisvader
Aan enthousiasme en kennis geen gebrek. De coöperanten van Halnet weten waar ze naartoe willen en hoe ze dat gaan bereiken. Alleen: het kan nu nog niet. “Propere energie die decentraal wordt opgewekt, dat is de toekomst. Iedereen met gezond boerenverstand weet dat dat er ooit van gaat komen. Wij lopen hierin voorop, maar we botsen tegen het kader. Halnet is snel uit de startblokken geschoten, maar nu krijgen we geregeld de wind van voren en moeten we op de rem gaan staan. Om intern de apothekersrekening te kunnen maken, zou Halnet een energielicentie moeten hebben. Dat is nu niet haalbaar. Aan het einde van dit jaar, met de erkenning van energiegemeenschappen, zal dat wel lukken. Maar wij willen nú vooruit! Wachten is inherent aan ondernemen, en het zal ook moeten. Maar in een coöperatie is dat niet zo vanzelfsprekend. Onze start was een succes, maar nu willen we iets laten zien en dat kan nog niet. Gelukkig geloven onze leden wel in ons verhaal: energie goedkoper opwekken en duurder kunnen verkopen is beter voor de verkopers. Maar omdat we in een coöperatie zitten, wordt de winst gedeeld.
Als goede huisvader willen wij de pieken en dalen in productie en verbruik op elkaar afstellen en daarvoor beloond worden. Dat gaat enkel lukken als men dat vanuit de politiek gaat stimuleren. Dat is vandaag nog niet het geval. Iedereen zit op de kop van de landbouwers, maar het zijn zij wel die de weg wijzen. Wij, boeren en burgers van Hal, vatten de koe bij de horens. Sinds de start van Halnet enkele jaren geleden liggen er al een derde meer zonnepanelen op de daken van ons gehucht. En we kijken ook vooruit naar andere technologieën. Bijvoorbeeld vergisting zou hier perfect kunnen werken, mochten we daarvoor een vergunning vastkrijgen. Als er een ding is dat wij hier genoeg hebben, is het mest, en dat dan nog in heel veel soorten. Daar kan je de perfecte mix van maken om te vergisten. In het ideale scenario kunnen we de restwarmte dan nog afzetten in de kas van de bloementeler hier. Transporthinder zou in elk geval geen probleem zijn, alles zou gewoon in Hal blijven.
Onze slogan is ‘Powered by boer en burger’. We willen de draagkracht voor de landbouw verhogen via een win-winverhaal voor zowel de boer als zijn buren. Dat lukt hier in Hal aardig goed. Als je met elkaar aan tafel zit en mekaar probeert te begrijpen, kan je vooruit geraken.”
Wij vatten de koe bij de horens.